Szkoła w Kroczewie KPMS cz.2

wtorek, 13 marca 2012 20:15 O.M.
Drukuj

Szkoła w Kroczewie KPMS cz. II

Foto: Kierownik szkoły p. Bronisław Jabłoński i ks. Jan Więckowski proboszcz kościoła i parafii w Kroczewie ( lata w parafii: 1929 - 1932 r ) wraz z nauczycielami i uczniami klasy (?) ok. 1930 r. Ks. Jan Więckowski (1884–1935 r.) został odznaczony najwyższym żołnierskim odznaczeniem – Orderem Virtuti Militari przez kapitułę powołaną przez Józefa Piłsudskiego.( Fragmenty z życiorysu ks. J. Więckowskiego w temacie ,, Postacie Ad cz.2” na stronie Stowarzyszenia w dziale ,,Z naszych dziejów”.

 

Prawdopodobnie w ok.1925r. z inicjatywy KPMS i innych organizacji powstał budynek domu ludowego. Do budowy wykorzystano części budynku gospodarczego rozebranego w folwarku Smoszewo. Gospodarskim sposobem i wspólnymi siłami postawiono obok budynku zajazdu pocztowego. Dom ludowy był miejscem 4 izbowym z oddzielnym pomieszczeniem kuchennym. W jednym z większych pomieszczeń znajdowała się mała scena z tradycyjną muszlą suflerską. Budynek postawiony społecznymi siłami był miejscem spotkań i działań lokalnych organizacji społecznych. Odbywały się tu okolicznościowe spotkania związane z uroczystościami kościelnymi i państwowymi. Znajdowała się tu biblioteka i czytelnia. Odbywały się tu również zajęcia lekcyjne. Mała scena była miejscem występów dzieci i młodzieży szkolnej z przedstawieniami teatralnymi, muzycznymi itp. W 1943r. budynek domu ludowego został rozebrany przez Niemców i wywieziony do Błędowa z przeznaczeniem dla niemieckich osadników kolonizujących ziemie polskie.

Nawiązując do historii budynku domu ludowego, należy w tym miejscu przypomnieć. W dn. 28.IX.1939r. po wielodniowej bohaterskiej obronie i walce z hitlerowskim najeźdźcą, bezpośrednio po kapitulacji zakroczymskiego Fortu nr I . Żołnierze polscy 2 pp Leg. ( 2 Pułk Piechoty Legionów J. Piłsudskiego) zostali deportowani do Kroczewa. Noc z 28 na 29. IX. 1939r. pod niemiecką strażą spędzili na podłodze pomieszczeń domu ludowego. Jak informują źródła - Mieszkańcy Kroczewa dostarczyli słomę i prowiant dla umęczonej załogi będącej już w niewoli niemieckiej. Po niespokojnej nocy, rano pod eskortą niemieckiego Wehrmachtu, żołnierze polscy wymaszerowali na stację kolejową w Modlinie. Tu po ,,załadowaniu do bydlęcych wagonów” zostali przewiezieni do obozu jenieckiego w Działdowie.

 


Foto kadry: Uczennice i uczniowie szkoły kroczewskiej z charakterystyczną literą ,,K” wpisaną w symbol serca. Ok. 1930r.

Foto kadry: Uczniowie w mundurach harcerskich świadczących o istnieniu drużyn ZHR II RP w strukturach szkoły. Ok. 1936r.

 

Od roku 1935 szkoła w Kroczewie zrealizowała rocznikowo już II stopień szkoły VI klasowej z przejściem na III stopień szkoły VII klasowej. Dalszą edukację szkolną absolwenci SP mogli kontynuować w najbliższych szkołach gimnazjalnych znajdujących się w Płońsku i Modlinie.

Z uwagi na trudne warunki lokalowe kroczewskiej szkoły. Los dzieci i warunki w jakich się uczyły nie pozostawały obojętne społeczeństwu. Przy zaangażowaniu KPMS i wsparciu władz oświatowych i gminnych podjęto inicjatywę oraz działania zmierzające do budowy nowej szkoły powszechnej w Kroczewie.

Około 1936r. został powołany Społeczny Komitet do spraw budowy nowej szkoły. Wybrano zarząd i członków. Celem Komitetu było pozyskanie środków finansowych i materialnych na realizację inwestycji budowy nowego budynku szkoły powszechnej. Wydzielona parcela gruntowa pod przyszłą szkołę została podarowana przez ówczesną właścicielkę majątku Kroczewo p. Janinę Czarnowską. Sprawami projektu i organizacji z władzami oświatowymi i gminnymi zajął się p. Wacław Bronowski wraz z kierownikiem szkoły p. Bronisławem Jabłońskim.

Na wydzielony plac pod przyszłą szkołę, przywożono sukcesywnie materiały budowlane: kamienie, cegły, piach, drewno. W sposób zorganizowany zaprzęgi konne majątku Kroczewo p. Czarnowskich, indywidualnych gospodarzy Kroczewa, Wojen, Soból, Smół, Wilam, Trębek Nowych, Niepiekieł dostarczały potrzebne materiały. Wznoszenie budynku szkoły od podstaw, odbywało się przy pomocy dostępnego sprzętu budowlanego. Główne prace wykonywane były rękami majstrów, murarzy, cieśli, kamieniarzy wraz z ogólną pomocą społeczną ofiarowaną przez członków lokalnych organizacji jak i mieszkańców Kroczewa i okolic. Głównymi pracami budowlanymi kierował majster p. Sepetowski.

W zarysach historycznych innych szkół z czasów II RP, które znajdowały się w sąsiedztwie dawnego obszaru oddziaływania szkoły w Kroczewie dostrzegamy informacje mówiące o dzieciach i młodzieży z odległych miejscowości jak: Szczytno, Karolinowo, Olszyny, Stróżewo, Załuski oraz innych które uczęszczały do szkoły w Kroczewie. Jak widać cykl nauki po I stopniu i przejście w kontynuację nauki w II i III stopnia nauczania wymagało fizycznego przemieszczenia się i dotarcia do odległego Kroczewa. Stan ówczesnych dróg, brak środków komunikacyjnych, warunki meteorologiczne w różnych porach roku stanowiły nie lada wyzwanie dla samych dzieci i rodziców. W dodatku warunki w jakich znajdowała się ,,stara” szkoła w Kroczewie miały wiele do życzenia. Potwierdzeniem tego stanu było m.in. funkcjonowanie w pewnym okresie czasu, 2 oddziałów klasowych mieszczących się w prywatnych budynkach i izbach domowych mieszkańców Wojen. Stosowane doraźne działania miały na celu rozwiązanie problemów z jakimi borykało się lokalne szkolnictwo. Do czasu wybudowania nowego budynku szkoły - warunki były takie same dla wszystkich uczniów klas i nauczycieli.

 

 



Foto: Koło Polskiej Macierzy Szkolnej – Członkowie starszego pokolenia z ks. Pawłem Chodkowskim ( lata w parafii 1911- 1929r).Kroczewo ok. 1925 r.(?)

Foto: Członkowie młodszego męskiego pokolenia Koła Polskiej Macierzy Szkolnej. W środku proboszcz ks. Piotr Bytof ( lata w parafii: 1932-1939r.) Kroczewo ok.1934r.(?)

 

Jako ciekawostkę należy przytoczyć pewien fakt, który był bardzo cenną inicjatywą w działalności KPMS.

W ramach tzw. ośrodków przysposobienia rolnego w czasach II RP przeprowadzano i organizowano m.in. kursy ogrodnicze. Na terenie pałacu Państwa Czarnowskich powstała i funkcjonowała potocznie określana tzw. szkoła ogrodnicza, w której młodzież i dorośli uczyli się uprawy roli, ogrodnictwa, pszczelarstwa. Na spotkania zapraszani byli wybitni znawcy powyższych dziedzin. Z relacji (...) Od strony zachodniej pałacu znajdowała się duża oranżeria, w której uczono się praktycznego postępowania z roślinami kwiatowymi. Na terenie rozległego parku prowadzono: aleje drzewek, rabaty róż, klombów wielokwiatowych itp. Zdobytą wiedzę i praktyczne zastosowania kursanci wykorzystywali w swoich indywidualnych domowych gospodarstwach.



Foto: Jedna z kwest przed wejściem do kościoła. W środku ks. proboszcz. P. Bytof.

Foto. Członkinie KGW z Kroczewa, Wojen i okolicy na tle fragmentu domu ludowego W ramach tzw. ośrodków przysposobienia rolniczego popularyzowanych w latach II RP organizowano różnego typu kursy dla kobiet m.in. szycia, gotowania, prowadzenia domu itp. Kroczewo- ok.1935r. Współcześnie budynek nie istnieje.

 

Otwarcie nowego budynku szkoły w Kroczewie nastąpiło 1.IX.1938r. Prawdopodobnie oficjalne uroczystości przypadły na dn.11.XI.1938r. w 20 rocznicę odzyskania przez Polskę Niepodległości. W otoczeniu przedstawicieli: władz oświatowych, gminnych, duchowieństwa, policji, straży pożarnej, WP, dzieci i młodzieży oraz nauczycieli i mieszkańców. Kierownik szkoły p. Bronisław Jabłoński dokonał oficjalnego otwarcia nowej Szkoły Powszechnej w Kroczewie.

Wybuch II wojny światowej 1939r. wstrzymał działalność szkoły i naukę. W marcu 1940r. kierownik szkoły p. Bronisław Jabłoński został aresztowany przez hitlerowskie gestapo i wywieziony na warszawski Pawiak. Prawdopodobnie w tym samym miesiącu został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Mauthausen-Gusen w Austrii. Wpisany do rejestru KL pod numerem 24206. We wrześniu 1940r. więzień Bronisław Jabłoński został stracony. Hitlerowski obóz koncentracyjny przeznaczony był m.in. do zagłady polskiej inteligencji. W nim zostało zamordowanych ok. 30 tyś. naszych rodaków.

Mimo tak wielkiej tragedii, część nauczycieli kroczewskiej szkoły nie poddała się terrorowi niemieckiemu. Schodząc do podziemia kontynuowali walkę z hitlerowskim okupantem. Szczególnie nauczyciel szkoły

p. Adela Koczko w ramach TON ( Tajna Organizacja Nauczycielska) z narażeniem życia prowadziła tajne nauczanie dla dzieci, działając jednocześnie w lokalnych i powiatowych strukturach polskiego podziemia.

Foto: Fragment. Młodzież z Kroczewa, Wojen, Smół, Wilam, Trębek w czasie spotkania KPOW w lesie Błogosławie (?)-1925r.(?) Wśród członków w umundurowaniu - Kadeci wojskowej szkoły z Modlina.

Foto: Uczennice z Wojen w czasie wycieczki do Wilanowa zorganizowanej przez Gimnazjum w Modlinie (?) lub Płońsku (?)- 1936r.

 

W latach okupacji niemieckiej 1940 -1945r. budynek szkoły został zajęty przez niemieckie przedstawicielstwo budowlane Wolfer & Goebel Rtb. Strasenbau budujące niemieckie lotnisko w Kroczewie. Po zakończeniu budowy lotniska szkoła została przejęta przez lotnictwo Luftwaffe organizując w niej Fligerschule ( Szkoła lotnicza ) dla jednostek stacjonujących na wojskowym lotnisku Kroczewo. Budynek szkoły został zaminowany przez niemieckich saperów z gotowością do wysadzenia. W czasie wycofywania wojsk niemieckich w styczniu 1945r. nie powiodły się próby wysadzenia budynku szkoły w powietrze. Do tej pory nie znane są osoby, które działając w lokalnych tajnych organizacjach podziemnych, dokonały przecięcia kabli prowadzących do ładunków wybuchowych. Z uwagi na chaos i pośpiech zmotoryzowanej niemieckiej jednostki saperskiej nie doszło do działań i prób pirotechnicznych. W m-c lutym/marcu 1945 r. trzech radzieckich saperów przebywających w Kroczewie dokonało całkowitego rozminowania budynku szkoły i kościoła. Budynek szkoły ocalał i przetrwał.

 


Foto: Sztandar upamiętniający działanie ośrodka Koła Polskiej Macierzy Szkolnej w Wojnach z wizerunkiem patrona organizacji św. Stanisława Kostki w 1928r. Kościół pw. św. Jana Chrzciciela Kroczewo- 2009r. Do czasów nam współczesnych nie przetrwał żaden sztandar reprezentacyjny, z tak licznych organizacji społecznych działających przy kościele kroczewskim i parafii w okresie międzywojennym.


Po zakończeniu II Wojny Światowej członkowie Koła Polskiej Macierzy Szkolnej podejmowali próby reaktywowania działalności organizacji. Szkoła w Kroczewie została uruchomiona w maju 1945r. Z uwagi na zniszczenia i zdewastowane pomieszczenia - potrzebna była pomoc materialna i fizyczna w przywracaniu funkcjonowania budynku szkoły. Nowy system państwowy - Polski Ludowej po 1945r. wraz z ówczesną władzą nie zezwolił na wznowienie działalności organizacji. W 1948r. organizacja nie została wpisana do rejestru Stowarzyszeń i Związków. Aparat partyjny i służby bezpieczeństwa wykorzystując przewagę ideologiczną i klasową do ok. 1956 r. wobec dawnych członków organizacji KPMS stosowały wszelkiego typu inwigilacje i ograniczenia. Praktycznie od tego okresu - w myśl samych dekretów i instrukcji oświatowych - nastąpiło wyraźne upolitycznienie szkolnictwa.

Przez lata pamięć o tej wyjątkowej organizacji przygasała. Około 1973r. - kolejne pokolenie - podjęło próbę przypomnienia i upamiętnienia wkładu i zasług dla oświaty i szkolnictwa KPMS. Tak jak przed wielu laty, szczególnie mieszkańcy Wojen pamiętający o KPMS zainspirowali i podjęli starania wspólnie z proboszczem ks. Antonim Gawareckim i parafianami kościoła kroczewskiego, aby pozostawić trwałe świadectwo pamięci. Mimo niezadowolenia i stosowanej inwigilacji panującej władzy komunistycznej w tamtych latach. W sposób skromny, ufundowano i poświęcono sztandar upamiętniający ośrodek KPMS w Wojnach. Sztandar mówiący również o wielkim wysiłku i patriotyzmie poniesionym przez całe lokalne społeczeństwo – wspólnej małej Ojczyzny, w imię lepszego życia i przyszłości kolejnych pokoleń.

Opracował: Donat Suchenek

Szczególne podziękowania składam Panu: Maksymilianowi Żabowskiemu, Stanisławowi Sosnowskiemu, Janowi Piekutowi, Edwardowi Piwowarskiemu za piękne i wyjątkowe wspomnienia z lat kroczewskiej szkoły. Wspomnienia mówiące o szkole radosnej i otwartej na dzieci i młodzież, mimo tak trudnych warunków lokalowych czasów II RP.


Podziękowania dla p. Dyrektora Ryszarda Buczyńskiego za udostępnienie materiałów historycznych PMS.

Podziękowania dla p. v-ce Dyrektor Teresy Załęskiej za informacje historyczne dot. Kier. p. B. Jabłońskiego.

Podziękowania dla Pani Moniki Sz., Pani Zofii Sz., Pana Janusza P., Pana Maksymiliana Ż. i Rodzinie za lata przechowywania zdjęć i wspomnień rodzinnych będących najcenniejszymi i jedynymi zachowanymi pamiątkami z lat przedwojennej szkoły w Kroczewie.

Źródła:

W oparciu o dostępną literaturę - Spis pozycji w zbiorze autora.

„Rozmowy o Kroczewie – Temat: Szkoła KPMS”. Notatki w zbiorach autora -2007/2008r.

Foto: zbiory prywatne.

Foto: zbiór autor.

 

tu kliknij: Szkoła w Kroczewie Koło Polskiej Macierzy Szkolnej cz.1