Szkoła w Kroczewie KPMS cz. I
W bogatej literaturze historycznej dotyczącej tematyki oświaty i szkolnictwa nie znajdujemy zbyt wielu materiałów i potwierdzeń dotyczących wcześniejszych świadectw powstania szkoły bądź podobnych form odnoszących się do Kroczewa i okolic. Działania wojenne w różnych okresach czasowych armii: pruskiej, rosyjskiej, niemieckiej przyczyniały się do niszczenia zabudowań Kroczewa i okolic. Szczególnie budynek kościoła i przyległych zabudowań ulegał częstym zniszczeniom i spaleniom. Ostatnim aktem barbarzyństwa było spalenie w m-c wrzesień / listopad 1944r. wielu bezcennych dokumentów kościelnych oraz innych archiwaliów stanowiących dorobek kościoła i parafii kroczewskiej. W pośpiechu, faszystowski okupant likwidował Amt ( niemiecki Urząd Gminny) mieszczący się w tym czasie w budynku plebanii i tzw. organistówki. Palono więc wszystko: niemiecką dokumentację urzędową, po wszelkie inne dokumenty znajdujące się w tych miejscach. Podobna sytuacja wystąpiła w budynku szkoły powszechnej, gdzie faszystowscy żołnierze spalali dokumentację po znajdującej się w tym czasie Fligerschule (Szkoła lotnicza), a przy okazji nie oszczędzili starych archiwaliów dawnej szkoły oraz dokumentacji odnoszącej się bezpośrednio do nowego budynku szkoły powstałego w 1938r.
Foto: Fragment starych fundamentów w bliskości obecnego kościoła wyłonionych w trakcie prac budowlanych.Kroczewo-2009r. Prawdopodobnie pozostałości dawnego budynku plebanii bądź części zabudowań kościelnych. Foto: Chata ,, przy drodze” w której według przekazów mieściła się jedna z najstarszych izb szkolnych. Współcześnie budynek nie istnieje. Kroczewo - ok.1930r.
Z perspektywy wieków, nie można wykluczyć, iż w dawnej części kościoła lub starej wiejskiej chacie, mogła istnieć szkoła początkowa prowadzona przez samego proboszcza kościoła bądź nauczyciela mieszkającego w wiejskiej izbie. Pewne namiastki odnajdujemy w informacjach Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z ok. 1824r. które wymieniają ks. Mikołaja Kulakowskiego proboszcza kościoła. Ten krótki przekaz, może wskazywać na dwa kierunki. Jeden z nich - zakładając- może być potwierdzeniem o istniejącej szkole, z drugiej zaś strony może być formą kontynuacji dużo wcześniejszych tradycji szkolnych istniejących przy kroczewskim kościele. Z uwagi na brak konkretnych danych, gdyż rządowy Wydział WR i OP bardziej prowadził rejestr szkół początkowych i elementarnych znajdujących się w miastach. Obszary wiejskie w których znajdowały się kościoły i parafie, a posiadały szkołę o małej ilości uczniów, pozostawione były bardziej na indywidualne prowadzenie i dokumentowanie przez samego proboszcza. Typowe zapisy: ilości dzieci, izb lekcyjnych, książek, opłat itd. były najczęściej sporządzane przy wizytacjach diecezjalnych Biskupów lub przeprowadzanych co pewien czas inwentarzach. Prawdopodobnie tego typu informacje - w tym dużo starsze i wcześniejsze- mogły znajdować się w zasobach archiwalnych kościoła, które bezpowrotnie mogły ulec zniszczeniu lub konfiskaty w czasach panowania carskiego zaborcy jak również działań lat I i II Wojny Światowej.
Wyrażone poglądy w tym zakresie mają jak najbardziej słuszne uzasadnienia. Mogą one przyczynić się do dalszych badań i rozważań, w tym uzupełnienia i poznania nowych faktów, które wzbogaciłyby dotychczasowy stan wiedzy. Byłoby to pięknym ukłonem w kierunku poznania tak wartościowego i znaczącego tematu.
Foto: Fragment mapy:,, Plan wsi szlacheckiej Wojny z 1914r.”. Foto: Współczesny widok z charakterystycznym bardzo ładnym stawem niezmiennym od wielu lat. Wojny -2008r.
Kolejna wzmianka dotycząca szkolnictwa na terenie Kroczewa i okolic pochodzi z 1842r. Zapisy historyczne wspominają o nauczycielu któremu gospodarze Wojen i Falbóg Wielkich udzielali gościny na zimę w postaci zapewnionego noclegu i wyżywienia. Tradycyjne lekcje dla dzieci odbywały się w prywatnych izbach domowych. W Kroczewie - 1887r. istnieje już szkoła początkowa jednoklasowa, w której lekcje prowadzone były w izbach domowych prywatnych budynków. W systemie jednoklasowego oddziału realizowano program przez lata tzw. kl. I, II, III, IV przy stałym stanie uczniów.
Foto: Budynek nad stawem tzw. ,, zarządcy majątku”, w którym w różnych latach mieściła się tzw. ochronka, szkolne izby lekcyjne, pokoje w których mieszkał kier. p. B. Jabłoński. Kroczewo-1977r. Współcześnie budynek w tej architekturze nie istnieje.
Najprawdopodobniej w tym czasie mogła powstać tzw. ochronka, która znajdowała się wg. relacji w ,,domu nad stawem”. W nawiązaniu do tradycyjnego charakteru szkolnego, przypominała bardziej formę typowego ogniska domowego. Z uwagi na trudności w określeniu dokładnej daty, jedną z przesłanek może być przekazywana pokoleniowa relacja. (...) Właściciele majątku ziemskiego p. Kazimierz i Teresa Czarnowscy założyli ochronkę dla dzieci pracowników folwarków. Z czasem była dostępna także dla innych dzieci. Dzieci przebywały pod opieką służby dworskiej i miejscowych opiekunek. Przypuszczalnie czas wypełniony był głównie zabawami, czytaniami, teatrzykami itp., wycieczkami po parku dworskim i okolicy. Jak wymieniają źródła historyczne, ochronkę w Kroczewie prowadziły również w pewnym okresie siostry zakonne Zgromadzenia Córek Maryi Niepokalanej - pod kierownictwem generalnej przełożonej - Matki Ludwiki Walerii Gąsiorowskiej. Ostatnią przesłanką może być fakt istnienia organizacji - koła społecznego- wspierającego miejscową ochronkę i szkołę. Nie znamy nazwy tej organizacji. Przypuszczalnie ta forma w tamtym okresie i dalszych latach miała zapewne pewien wpływ na funkcjonowanie i organizację edukacji dzieci i młodzieży. To społeczne działanie miało określony cel i przyszłościowe przesłanki. Kontynuując swój plan, na bazie dotychczasowych doświadczeń, zapewne przyjęto nową nazwę dla organizacji. Kolejne fakty historyczne wyraźnie wymieniają i zaznaczają istnienie Koła Polskiej Macierzy Szkolnej w Kroczewie.
Przy współudziale szkoły, kościoła oraz innych organizacji działających w tym czasie, pamiętano i wspomagano również biedne rodziny i dzieci. Organizowano kwesty, loterie fantowe, zabawy taneczne, które pozwalały na pozyskiwanie środków finansowych umożliwiających uruchomienie m.in. dożywiania czy zakupu odzieży. Zwłaszcza w okresie ważnych uroczystości szkolnych i kościelnych starano się pomagać bezinteresownie dzieciom z ubogich rodzin. Należy przypomnieć, iż wieś polska w okresie panowania zaborcy rosyjskiego cierpiała wielki niedostatek. Do tego dominujący język rosyjski w urzędach i szkolnictwie w myśl carskiego planu rusyfikacji narodu polskiego.
Foto: Budynki: zajazdu pocztowego, ochronki, przykościelnej organistówki, w których mieściły się wydzielone izby lekcyjne dla klas szkoły początkowej i powszechnej w Kroczewie. Do czasów współczesnych przetrwał jedynie budynek p. Barygowej -dawnej właścicielki. (Przedmiotowy budynek w dolnej części zbioru fotografii).
W roku 1905 uczniowie i nauczyciele szkoły w Kroczewie wraz ze społeczeństwem lokalnym rozpoczęli walkę o język i szkołę polską. W ten sposób przeciwstawiono się ustrojowi carskiemu, który zabraniał używania języka polskiego w dotychczasowym szkolnictwie. Wieści o zbuntowanej szkole kroczewskiej dotarły do samego gubernatora JW Martynowa, który o tym fakcie pośpiesznie informował generała gubernatora JW Maksymowicza urzędującego w Warszawie. Jak wymieniają źródła - przeciwko buntującym się dzieciom i nauczycielom oraz społeczności lokalnej wysłano zbrojne oddziały carskie w celu pacyfikacji buntu. Nieznane są konsekwencje wydarzeń z tamtych lat. Możemy przypuszczać, że zaborca carski zastosował wiele ograniczeń i restrykcji wobec szkoły, nauczycieli i mieszkańców Kroczewa. Należy tu nadmienić, iż w tym czasie pracownicy folwarków kroczewskich przeciwstawili się ogólnemu wyzyskowi i ciężkiej pracy. Nie wspominając o niezadowoleniu społecznemu przeciwko panującym rządom carskim. Główną przyczyną był stan, który praktycznie blokował wszelki rozwój folwarków od strony gospodarczo-społecznej. W wyniku parcelacji częściowych gruntów majątku Kroczewo - od 1902r. powstało wiele nowych gospodarstw, które ,,wchodziły” w nową sytuację gospodarczą. Ciężko wypracowane i uzyskane plony rolnicze z ziemi, praca folwarków, młyna parowego i gorzelni obłożona była dużymi opłatami na rzecz zaborcy rosyjskiego. Bliskość Twierdzy Modlin i kilkutysięczna rzesza żołnierzy carskich powodowały, że folwarki kroczewskie, pracowały w pewnym stopniu, na utrzymanie stacjonującej rosyjskiej armii.
Foto: Szkoła Powszechna w Kroczewie. Piastowski orzeł z koroną w dłoniach uczennic – Genowefy M. i Marii Cz. Foto: W środkowym rzędzie od lewej nauczyciele: Pan Kowalik, Pani Światłowska, Pani Ruszczak, Pani Jabłońska , kier. szkoły Pan Jabłoński wraz z uczniami kl. (?) ok. 1930r.
W tamtym okresie, dużą rolę odgrywały organizacje społeczne działające przy kroczewskim kościele i terenie parafii. Szczególną aktywność wykazywało Koło Polskiej Macierzy Szkolnej. W protokołach z działalności Rady Polskiej Macierzy Szkolnej z lat 1906 i 1907 znajdujemy informacje o działającym KPMS – Kroczewo.
Przewodniczącym i Sekretarzem Koła był p. M. Trzciński ( w tym czasie był administratorem majątku Państwa Czarnowskich). Data notyfikacji organizacji: 10.01.1907r. Koło składało się z 97 członków rzeczywistych. Opłaty roczne: Wpłaty 285,58 rb. Wydatki: 213,25 rb. Liczba dzieci w ochronce – 30.
Z kolejnych danych z tych lat dowiadujemy się. Biblioteka szkolna posiadała 600 tomów książek. Miała 132 czytelników. Wypożyczono 980 książek. Przeprowadzono 4 odczyty bądź pogadanki. W pozycji – liczba słuchaczy na każdym odczycie: podano 25-40 osób.
Dla zobrazowania i umiejscowienia KPMS Kroczewo na tle innych Kół PMS, m.in. wybrane dane z 1906-1907r. najbliższych działających Kół. PMS Płońsk: 161 członków, 244 uczących się w szkole PMS. Biblioteka szkolna 742 tomów. Czytelników 94. Wypożyczeń 561. PMS Kamienica: 54 członków. Biblioteka szkolna 149 tomów książek. PMS Zakroczym: 69 członków, 30 uczących się w szkole PMS. Biblioteka szkolna 200 tomów. Czytelników 75.
Przedstawione dane liczbowe pokazują nam pewien stan z wybranego okresu czasu. Mówią nam o tym - Jak ważnymi organizacjami były KPMS w poszczególnych ośrodkach miejskich i wiejskich.
Organizacja KPMS Kroczewo skupiała członków z: Kroczewa, Soból, Wojen, Smół, Wilam, Niepiekieł, Gostolina, Złotopolic, Trębek Nowych, Strubin. W trakcie swojej działalności podejmowała wiele inicjatyw wspomagających pracę samej ochronki jak też lokalnego szkolnictwa. Zapewne był to wyraz upragnionych dążeń społeczeństwa do zapewnienia sobie i innym pewnego rozwoju. Realizację szerokich potrzeb edukacyjnych skierowanych głównie do dzieci i młodzieży pokładano w funkcjonowaniu i pracy nauczycieli instytucji ochronki i szkoły.
Odzyskanie przez Polskę Niepodległości w 1918r. umożliwiło odbudowę i realizację planów oświatowych. To też czas powrotu, po latach zaborczego zniewolenia, do polskich korzeni i narodowych tradycji.
W swoim programie Koło zawarło ogólne cele jakie przyświecały PMS w II RP. Realizacja koncentrowała się m.in. na propagowaniu wychowania dzieci i młodzieży w duchu polskiej kultury narodowej, otaczania opieką szkolnictwa polskiego wraz z uczestnictwem w organizowaniu i utrzymaniu ochronek i szkół powszechnych. Jak podają źródła: KPMS Kroczewo nie tylko wspomagało lokalne szkolnictwo, również uwidaczniało swoją działalność na terenie Diecezji Płockiej wspólnie z Katolickim Stowarzyszeniem Młodzieży Męskiej i Żeńskiej, poprzez wsparcia finansowe uczestniczyło w realizacjach wielu cennych inicjatyw służących dobru ogólnemu społeczeństwa.
tu kliknij: Szkoła w Kroczewie Koło Polskiej Macierzy Szkolnej cz.2