Lotniska 1939 r.
Ogólna mobilizacja Wojska polskiego w miesiącu sierpniu 1939r. potwierdzała najgorsze scenariusze, że hitlerowskie Niemcy zaatakują Polskę. W założeniach obronnych poszczególne armie wojskowe miały stawić czoła faszystowskiemu agresorowi. W całej koncepcji obronnej dużą rolę miało odegrać lotnictwo polskie, w którym pokładano pewne nadzieje, że powstrzyma ataki i zniszczy wrogie niemieckie samoloty. W istotnych działaniach lotnictwa WP zakładano rozlokowanie eskadr lotniczych na czasowych lotniskach polowych. Same lotniska miały znajdować się w miejscach trudno wykrywalnych, dobrze maskowanych, z możliwością szybkiego startu samolotów i ataku na wrogie formacje samolotów. Po wcześniejszych rozpoznaniach Inspektorat WL wytypował szereg miejsc na terenie Polski, które najczęściej znajdowały się w obszarach majątków ziemskich. Mogły one dysponować wydzielonymi fragmentami ziemi umożliwiającymi lądowania i starty samolotów na trawiastych bądź innych utwardzonych podłożach. Przystosowane do przyjmowania rzutów kołowych zaplecza eskadr, z dogodnymi szlakami komunikacyjnymi umożliwiającymi szybką ewakuację jednostki w przypadku zagrożenia.
Sektor północny Mazowsza przynależny Armii ,,Modlin” został obsadzony przez eskadry lotnicze, które miały stanowić wsparcie dla wojsk lądowych. Głównym natomiast zadaniem była obronna przestrzeni powietrznej Modlina i stolicy Polski Warszawy.
W dyspozycji lotnictwa Armii ,,Modlin” znalazły się eskadry lotnicze: III/5 Dywizjon Myśliwski i 152 EM d-ca dyw. mjr. pil. E. Więckowski i d-ca esk. kpt. pil. W. Łazoryk; 41 ER d-ca esk. kpt. pil. W. Chrzanowski; 53 EO d-ca esk. kpt. pil. J. Kierzkowski. Jednostki podlegały d-cy lotnictwa Armii ,,Modlin” płk. T. Praussowi.
W rejonie Zakroczym - Płońsk znalazły się trzy lotniska: Szpondowo, Kroczewo, Zdunowo.
Foto: Mapa z naniesieniem lokalizacji dawnego lotniska zapasowego Szpondowo w 1939 r. Foto: Cmentarz Warszawskie Powązki. Grób ppor. pil. Anatola Piotrowskiego ze 152 EM zestrzelonego przez niemieckie Luftwaffe w dn. 01. IX. 1939 r. nad Choszczówką. - 2007 r. Biało -czerwona szachownica znak polskich wojsk lotniczych.
W ramach mobilizacji w sierpniu 1939 r. 152 EM otrzymała nazwę III/5 dyonu myśliwskiego i została dyslokowana w majątku Szpondowo. Na północnej części od parku dworskiego wykorzystano fragment utwardzonego pola rolnego, na którym znajdowało się prowizoryczne pole wzlotów eskadry. Dowództwo jak i zaplecze naziemne rozlokowane było na terenie dworu i przylegającego parku dworskiego. Na stanie eskadry znajdowało się z 9 samolotów typu PZL 11c , 1 PZL 11a oraz 1 samolot RWD 8 ,,Czapla”.
Już 01. IX.1939 r. eskadra przystąpiła do walki z hitlerowskimi samolotami zgrupowanymi na kierunku Modlin - Warszawa. Do walki wzleciały załogi w trzech kluczach: Nr 1) mjr. pil. E. Więckowski, por. pil. M. Imiela, ppor. pil. A. Piotrowski Nr 2) ppor. pil. J. Bury-Burzymski, kpr. pil. M. Bełc, kpr. pil. S. Brzeski, Nr 3) kpr. pil. A. Joda, kpr. pil. A. Popławski, st. szer. pil. M. Popek.
Do pierwszego spotkania i walk dochodzi nad miejscowością Kroczewo. Z powodu złej widoczności i rozproszenia samolotów Luftwaffe, część pilotów udała się w pościg za nieprzyjacielskimi samolotami kierującymi się na miasta: Jabłonna, Legionowo i Warszawa. W ten sposób eskadra znalazła się poza rejonem Armii, gdzie wspólnie z samolotami Brygady Pościgowej - eskadr lotnisk Poniatów i Zielonka - walczyła z hitlerowskimi samolotami Luftwaffe.
Foto: Skraj obszaru dawnego lotniska zapasowego w Szpondowie z którego w 1939 r. startowały samoloty PZL 11. - 2008 r.
W walkach lotniczych od 01- 04. IX. 1939 r. 152 eskadra myśliwska strąciła: 4 samoloty He -111, po 1 samolocie Do -17 i Me - 110 , 1 samolot Me-109 został uszkodzony. Strącone zostały 2 balony obserwacyjne wroga. Ogółem straty własne eskadry: 4 samoloty. Nad Choszczówką ginie ppor. pil. Anatol Piotrowski, pierwszy pilot 152 EM broniący dostępu do stolicy Polski Warszawy przed niemieckimi samolotami.
Foto: Mapa z naniesieniem lokalizacji dawnego lotniska zapasowego Kroczewo w 1939 r. Foto: Samolot myśliwski PZL - 11 kpr. pil. Stanisława Brzeskiego ze 152 EM, zestrzelonego 04.IX.1939 r. przez niemiecką opl nad miejscowością Baby.
W 04.IX.1939 r. z uwagi na zagrożenie lotniska Szpondowo oraz trudne położenie Armii ,,Modlin”, 152 EM została przeniesiona na lotnisko Kroczewo. Na stanie eskadry pozostało 6 czynnych samolotów PZL -11. Od strony południowej parku dworskiego w kierunku Trębek Nowych rozciągały się tereny rolnicze majątku ziemskiego p. Czarnowskich. Fragment lądowiska znalazł się na wykoszonym i uprzątniętym polu, którego podłoże umożliwiało lądowania i starty samolotów. Skład eskadry i rzut naziemny został rozlokowany w budynku tzw. ,,domu letnim” oraz zabudowaniach gospodarczych folwarku. Na skrajach zostały rozmieszczone stanowiska opl. W tamtych latach był to teren, w wysuniętej południowej części sadu owocowego przylegającego bezpośrednio do parku dworskiego. Współcześnie obiekty nie istnieją.
Foto: Skraj obszaru dawnego lotniska od strony parku dworskiego w Kroczewie z którego w 1939 r. startowały samoloty 152 EM - 2009 r.
W archiwalnych dokumentach polskiego lotnictwa wrześniowego, zachowały się zapisane relacje dowódcy III/5 dyonu myśliwskiego mjr. pil. E. Więckowskiego dotyczące m.in. lotnisk: Szpondowo i Kroczewo.
,, Dzień 04.IX.1939 r. (...) Dnia tego melduję bliskość nieprzyjaciela na lotnisku (8 km). Wysyłam patrole na kierunki nieprzyjaciela. Wykonuję obronę lotniska własnymi siłami. Z powodu braku łączności z d-cą lotnictwa i zagrożeniami lotniska ze strony nieprzyjaciela (...) przesuwam dyon na lotnisko Kroczewo. Po czym wycofuję pieszo obronę lotniska. Wieczorem nawiązuję łączność osobistą z d-cą lotnictwa Armii, który wykazuje zadowolenie, że jestem i nas nie zabrali do niewoli. Z wycofanego sprzętu pozostało kilka beczek benzyny. W nocy wysłałem na ochotnika ppor. Sadowskiego i kpr. Kramera + 10 szeregowych po resztę sprzętu, sprzęt został zabrany. W czasie odwrotu ppor. Sadowski dowiedział się, że w rejonie Płońska są nasze czołgi bez benzyny. Zawraca już pod ogniem nieprzyjaciela. Uzupełnia czołgi w benzynę ratując w ten sposób 8 czołgów z lwowskiej brygady pancernej”.
W dniu 05. IX.1939 r. 152 eskadra myśliwska odleciała na lotnisko polowe Brygady Pościgowej Poniatów w rejonie Legionowa, kontynuując w dalszym ciągu bohaterską walkę
z samolotami Luftwaffe.
Foto: Mapa z naniesieniem lokalizacji dawnego lotniska zapasowego Zdunowo w 1939 r. Foto: Samoloty PZL 23B ,,Karaś”- 41 ER na lotnisku w Toruniu w trakcie przeglądu załóg. -1938 r.
W dn.01.IX.1939 r. na lotnisku zapasowym w Zdunowie wylądowało 8 samolotów 41 ER / PZL -23. i 1 RWD 8. Przybyły wcześniej rzut naziemny z lotniska Toruń został rozlokowany w pałacu i zabudowaniach dworskich. Lotnisko znajdowało się na obszarze łąk majątku ziemskiego wykorzystując od strony południowej część zagajnika leśnego. Jeszcze przed przylotem samolotów w pośpiechu sprzątano kopy siana znajdujące się na linii lądowania. Był to jeden z elementów ukrycia lotniska przed samolotami Luftwaffe. Dzięki sprawnej pomocy mieszkańców Zdunowa i pracowników majątku, samoloty wylądowały bezpiecznie.
Ze wspomnień dowodzącego rzutem naziemnym eskadry na lotnisko zapasowe Zdunowo por. obs. Cz. Malinowskiego (fragment).
,,(...) Godziny płyną, a samolotów naszych w dalszym ciągu nie ma. W południe słyszę zbliżający się huk motorów lotniczych. Zarządzam alarm. Na niebie ukazują się dobrze znane sylwetki Karasi. Liczę je - osiem! A więc nareszcie.(...)”
W dn.02-04.IX.1939 r. załogi eskadry wykonały szereg działań bojowych polegających na lotach mających na celu rozpoznanie pozycji wojsk niemieckich. W sektorze Armii,, Modlin” rozpoznanie obejmowało obszary miast m.in. Chorzele - Mława - Ostróda - Olsztyn. Poza rozpoznaniem, załogi 41 ER wykonały zadania bombardowań i ostrzelań z broni pokładowej pozycji wojsk niemieckich znajdujących się rejonie walk obronnych Armii ,,Modlin”.
Foto: Fragment obszaru na którym znajdowało się lotnisko zapasowe Zdunowo w 1939 r.- 2010 r.
W dn. 04.IX.1939 r. w godzinach południowych d-ca kpt. pil. W. Chrzanowski dostał z dowództwa Lotnictwa Armii ,,Modlin” rozkaz przeniesienia eskadry. Zgodnie z wytycznymi 41 ER odleciała na lotnisko mokotowskie w Warszawie, poczym została skierowana na lotnisko w Zielonce, gdzie w dalszych dniach walczyła z niemieckim lotnictwem.
Wybrane fragmenty z pięknych kart polskiego wrześniowego lotnictwa 1939 r. mówiące o pierwszych dniach bohaterskiej walki dwóch eskadr: 152 EM i 41 ER z faszystowskim lotnictwem Luftwaffe. Lotniska: Szpondowo, Kroczewo, Zdunowo, tak jak wiele innych lotnisk miało spełnić swoją określoną rolę w ustalonym planie wojny obronnej. Mimo licznej przewagi niemieckiego najeźdźcy w powietrzu. Lotnicy polscy udowodnili swoją postawą, że obrona ojczyzny była dla nich najważniejszym zadaniem, za który gotowi byli ponieść najwyższą cenę.
Opracował: Donat Suchenek
Skróty:
EM - eskadra myśliwska
ER - eskadra rozpoznawcza
EO - eskadra obserwacyjna
Źródła:
Dla czytelnika. Losy wojenne III/5 dyonu myśliwskiego -152 EM i 41 ER z okresu kampanii wrześniowej 1939 r., jak też innych eskadr spod znaku biało-czerwonej szachownicy w dostępnej literaturze lotniczej.
,,Polskie eskadry w Wojnie Obronnej 1939 r.” - Jerzy Pawlak -1991 r.
,,Samotne załogi” - Jerzy Pawlak -1992 r.
,,Wileński III/5 Dywizjon Myśliwski” - Łukasz Łydżba - 2010 r.
Materiały archiwalne: ,,Sprawozdanie z działań wojennych III/5 dyonu myśliwskiego”. Polski Instytut i Muzeum gen. W. Sikorskiego - Londyn. - 1940 r.
„Militaria” nr 3/36 V-VI 2010 r. Art.,,41 Eskadra Rozpoznawcza w 1939 roku” - Łukasz Łydżba
,,Rozmowy o Kroczewie”-Temat lotnisko. Relacje w zbiorach autora - 2007 r.
Foto: zbiór p. Wojciech Sankowski
Foto: zbiór p. Wojciech Zmyślony
Foto: zbiór p. Jacek Artur Kowalik.
Foto: zbiór autor.
Mapy: www. mapywig. Fragment z WIG Modlin i Płońsk.
